Organizacja Narodów Zjednoczonych uznała autyzm, obok takich chorób jak nowotwory, cukrzyca i AIDS, za jeden z najpoważniejszych cywilizacyjnych problemów zdrowotnych. Według amerykańskich danych statystycznych już 1 na 54 dzieci rodzi się zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Zaburzenie ze spektrum autyzmu diagnozuje się cztery razy częściej u chłopców niż u dziewczynek.  Autyzm jest jednym z najczęściej diagnozowanych i jednym z najpoważniejszych zaburzeń rozwojowych. Na przestrzeni ostatnich lat możemy zaobserwować znaczny wzrost liczby dzieci z autyzmem.

Co to jest autyzm?

Autyzm od samego początku definiowano przez symptomy. Osiowymi objawami są nieprawidłowości w obrębie komunikacji społecznej oraz występowanie ograniczonych, powtarzających się wzorców zachowań, zainteresowań i form aktywności. U niektórych dzieci objawy te widoczne są od chwili urodzenia, inne rozwijają się prawidłowo nawet do około trzeciego roku życia, po czym następuje regres. Rozwój fizyczny dzieci z autyzmem bardzo często przebiega prawidłowo, zaczynają one siadać i chodzić we właściwym czasie. Dopiero w późniejszym okresie życia mogą się uwidaczniać pewne dysfunkcje w tym zakresie (na przykład zaburzona koordynacja ruchowa). Z kolei rozwój intelektualny jest zazwyczaj bardzo nieharmonijny. Najczęściej lepiej rozwijają się umiejętności oparte na percepcji wzrokowej, takie jak układanie puzzli czy zapamiętywanie rozkładu przedmiotów w pomieszczeniu. Niestety takie „wyspowe” zdolności zazwyczaj nie mają wpływu na poprawę ogólnego poziomu funkcjonowania. Autyzm stosunkowo często jest sprzężony z niepełnosprawnością intelektualną. Obraz autyzmu jest bardzo zróżnicowany. Oznacza to, że nie wszystkie zachowania muszą występować u każdej osoby dotkniętej tym zaburzeniem. Również stopień nasilenia objawów może być rożny.

Zachowania wskazujące na autyzm - objawy autyzmu

Do objawów, które zdecydowanie powinny zaniepokoić rodziców i opiekunów, należą:

• brak kontaktu wzrokowego,
• brak reakcji na imię,
• brak umiejętności zabawy,
• brak dążenia do nawiązywania relacji z dorosłymi i rówieśnikami,
• trudności w okazywaniu emocji,
• bardzo słabe rozumienie poleceń,
• brak lub nieprawidłowy rozwój mowy,
• manieryzmy ruchowe,
• specyficzne zainteresowania,
• trudności w akceptowaniu zmian,
• występowanie zachowań agresywnych i autoagresywnych.

Bardziej kompleksowy opis typowych dla autyzmu zachowań można znaleźć tutaj.

Największe deficyty u osób z autyzmem obserwujemy w obrębie zachowań społecznych. Jednym z zachowań, które u prawidłowo rozwijającego się dziecka powinno się pojawić między dziewiątym a czternastym miesiącem życia, jest umiejętność dzielenia się uwagą. Chodzi o zachowania polegające na tym, że dziecko przynosi lub wskazuje interesujące je przedmioty czy wskazuje zjawiska w otoczeniu w celu podzielenia się z inną osobą swoim zaciekawieniem.

Drugim elementem wspomnianej umiejętności jest dzielenie pola uwagi z inną osobą i podążanie wzrokiem za jej spojrzeniem. Jeśli na przykład mama odwróci głowę, aby spojrzeć na biegnącego psa, dziecko spojrzy w tym samym kierunku, aby sprawdzić, na co patrzy mama. Ta umiejętność jest uważana przez badaczy za kluczową dla rozwoju wszystkich zachowań społecznych. Z obserwacji wynika, że w momencie stawiania diagnozy przeszło 90% dzieci z autyzmem nie wykazuje żadnego z elementów umiejętności dzielenia się uwagą.

Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mają też wiele problemów związanych z funkcjonowaniem fizjologicznym. Bardzo często występują u nich zaburzenia związane ze snem. Rodzice zgłaszają trudności z zasypianiem, bywa, że dziecko wielokrotnie budzi się w ciągu nocy, często przesypia bardzo niewielką liczbę godzin. Obserwowane są zaburzenia jedzenia, a częstym problemem jest wybiorcza, monotonna dieta: dzieci jedzą tylko wybrane produkty i nie chcą próbować nowych pokarmów. Rodzice zgłaszają również problemy z opanowaniem treningu czystości czy trudności z wypróżnianiem.

Historia odkrycia autyzmu

Za pionierów w dziedzinie autyzmu uważa się Leo Kannera i Hansa Aspergera, którzy w latach czterdziestych ubiegłego wieku niezależnie od siebie opisali przypadki dzieci przejawiających podobne zaburzenia zachowania. Kanner po przebadaniu jedenaściorga dzieci w wieku od dwóch do ośmiu lat po raz pierwszy użył terminu „autyzm wczesnodziecięcy”, podkreślając wystąpienie objawów już we wczesnym dzieciństwie. Pierwszym zdiagnozowanym chłopcem był Donald Grey Triplett.

W 1978 roku Michael Rutter opisał trzy główne grupy symptomów charakteryzujące zaburzenie autystyczne. Są to: nieumiejętność nawiązywania relacji społecznych, nieprawidłowy rozwój mowy oraz zachowania ruralistyczne i stereotypowe (Rutter, 1978). Na uwagę zasługuje fakt, że już na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku Ole Ivar Lovaas przeprowadził pierwsze badania nad skutecznością stosowanej analizy zachowania w pracy z dziećmi z autyzmem.

Przyczyny występowania autyzmu

Wielu rodziców i specjalistów zadaje sobie pytanie o przyczyny wystąpienia zaburzeń ze spektrum autyzmu u dziecka. Początkowo upatrywano ich w dysfunkcyjnej rodzinie lub niewłaściwej relacji matka – dziecko; mówiono nawet o tak zwanych chłodnych matkach. Oba te poglądy zostały dawno temu obalone. Obecnie badania skupiają się na genetycznych i neurologicznych uwarunkowaniach zaburzenia.

Autyzm w międzynarodowych klasyfikacjach

Zaburzenie ze spektrum autyzmu może mieć wiele rożnych symptomów. Dlatego początkowo rodzice szukają pomocy u lekarzy rożnych specjalizacji, na przykład u laryngologa lub pediatry. Pamiętajmy jednak, że aby postawić diagnozę, konieczna jest konsultacja z psychologiem i lekarzem psychiatrą bądź neurologiem, którzy dokonują rozpoznania na podstawie obowiązujących kryteriów.
Koncepcje dotyczące diagnozowania autyzmu zmieniały się na przestrzeni lat. Zgodnie z pierwszymi klasyfikacjami autyzm dziecięcy należał do grupy psychoz dziecięcych, jednak w 1980 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne przyporządkowało go do całościowych zaburzeń rozwojowych (American Psychiatric Association, 1980). To jednoznacznie zakończyło etap przedstawiania autyzmu jako zaburzenia emocjonalnego, które wynika z niewłaściwych relacji dziecka z rodzicami. W opublikowanym w 1994 roku podręczniku diagnostycznym DSM-IV wyróżniono w obrębie całościowych zaburzeń rozwojowych aż pięć następujących jednostek: zaburzenie autystyczne, zespół Aspergera, całościowe zaburzenie rozwoju inaczej nieokreślone, zespół Retta oraz dziecięce zaburzenie dezintegracyjne. Z kolei obowiązująca od 1996 roku klasyfikacja ICD-10 uwzględnia w obrębie całościowych zaburzeń rozwojowych aż osiem następujących jednostek: autyzm dziecięcy, autyzm atypowy, zespół Retta, inne dziecięce zaburzenie dezintegracyjne, zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi, zespół Aspergera, inne całościowe zaburzenia rozwojowe, całościowe zaburzenia rozwojowe inaczej nieokreślone (Pużyński i Wciorka, 2000).

W ostatnich latach zaczęto odchodzić od podziału na poszczególne jednostki, a zwrócono większą uwagę na natężenie symptomów. Te zmiany zostały uwzględnione w kolejnych wersjach klasyfikacji chorób psychicznych – zarówno w DSM-5, jak i w ICD-11. Obecnie mówimy o zaburzeniu ze spektrum autyzmu.
Chociaż kryteria diagnostyczne mogą się zmieniać, to jednak nadal należy pamiętać, że każde dziecko z zaburzeniami rozwoju ma prawo do rzetelnej i jak najwcześniej postawionej diagnozy. Warto podkreślić, iż jedynie szybko podjęte działania terapeutyczne mogą dać dobre rezultaty.

Autyzm jest bardzo poważnym zaburzeniem rozwojowym. Ujawnia się w okresie pierwszych trzech lat życia. U niektórych dzieci zaburzenie jest widoczne bardzo wcześnie, w innych przypadkach rozwój przebiega prawidłowo do 2 roku życia, po czym następuje regres.

Jeśli niepokoisz się nietypowymi zachowniami dziecka możesz skontaktować się z naszą Poradnią i umówić się na konsultację tutaj. 

Jeśli Twoje dziecko ma od 1 do 3 lat, możesz dokonać online wstępnej diagnozy przesiewowej tutaj.

*Źródła wiedzy:

1. Książka - poradnik: Skuteczna terapia dziecka z autyzmem, A.Budzińska, GWP 2020.

2. Internetowy kurs terapii autyzmu u dzieci Kwadrans dla terapii.